Αριστεία και δημοκρατία

γράφει η Χαριτίνη Καρακωστάκη

Η δήλωση του υπουργού Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων ότι θα καταργήσει τις εισαγωγικές εξετά­σεις στα πειραματικά σχολεία συνοδεύτηκε από μια διπλή εξήγηση. Αν ένας μαθητής πετύχει στις εξετάσεις θα τον καταδιώ­κει εφεξής η «ρετσινιά» της αριστείας, με αποτέλεσμα, αν στη μετέπειτα πορεία του αποτύχει, να μην μπορεί να σηκώσει το αβάσταχτο φορτίο της πάλαι ποτέ επιτυχίας του. Αλλά και αν κάποιος αποτύχει, τότε θα είναι καταδικασμένος να φέρει βαρέως την αποτυχία του σέ όλη του τη ζωή του.

Ποια είναι κοινωνία εκείνη που αντιλαμ­βάνεται την αριστεία (ή την απουσία της) ως ρετσινιά;

Είναι η κοινωνία στην οποία οι πολίτες της ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, «τα παιδιά της», έχουν μία μόνο ευκαιρία στη ζωή τους. Είναι η κοινωνία που θεωρεί ότι οι πολλές δοκιμασίες ταλαιπωρούν «τα παιδιά» και τα γεμίζουν «ψυχολογικά» από τα οποία ποιος ξέρει αν θα μπορέσουν ποτέ να συνέλθουν. Είναι η κοινωνία στην οποία κάποιος είναι «αποτυχημένος» ή «επιτυχημένος» ανάλογα με το τι ήταν όταν ήταν δώδεκα χρονών. Δεν προσφέρονται άλλες δοκιμασίες. Αυτό που κρίθηκες τότε, αυτό θα είσαι για πάντα. Που ση­μαίνει αποτυχημένος σε κάθε περίπτωση, γιατί, ακόμη και επιτυχημένος να βγεις τότε, θα έχεις πάντοτε τη «ρετσινιά». Και ποιος θα την ξεπλύνει; Η κοινωνία πάντως αποκλείεται.

Και όμως. Σε όλες τις δημοκρατικές χώρες της Δύσης το κράτος έχει θεσπίσει βραβεία αριστείας σε διάφορες στιγμές της ζωής των πολιτών και έχει πολλαπλασιάσει τις δοκιμα­σίες τους για να μη νιώθουν αποτυχημένοι μία και έξω αλλά για να προσπαθούν και να ξαναπροσπαθούν καταλαμβάνοντας τελικά μια θέση στην ιεραρχία που ανταποκρίνεται στα ταλέντα τους.

Γιατί ένα κράτος να επιβραβεύει την αρι­στεία; Για να διοικεί τους ανθρώπους του. Πώς; Αναγνωρίζοντας τις επιδόσεις τους. Με ποιον στόχο; Να εμψυχώνει και να εν­θαρρύνει τη μελλοντική τους δράση, συμ­βάλλοντας στη δημιουργία μας κοινωνίας που επιδιώκει την πρόοδο. Από πότε; Από την αρχή, εκτός και αν δεν αναγνωρίζεις τα παιδιά ως πολίτες. Ή αν πιστεύεις ότι η παιδευτική προετοιμασία των πολιτών ξεκινάει μετά την ενηλικίωση.

Η αριστεία δεν είναι εχθρός της δημο­κρατίας. Αντίθετα, είναι αρωγός της. Το πραγματικό στοίχημα της Παιδείας δεν είναι να φτιάξεις έναν χώρο ισοπεδωμένων μετρι­οτήτων, παρά μια δυναμική οντότητα όπου οι έσχατοι και οι πρώτοι θα εναλλάσσονται στην ιεραρχία με αξιοκρατικά κριτήρια ξορ­κίζοντας την αποτυχία και ενθαρρύνοντας την πρόοδο.

Η κ. Χαριτίνη Καρακωστάκη είναι πολιτικός επιστήμων, υπ. διδάκτωρ στο EHESS (Paris)

πηγή: εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ