Οι εύθραυστες αλήθειες*

γράφει ο Φοίβος Γκικόπουλος

Κάθε άνθρωπος, βαθιά μέσα του, διψάει για την αλήθεια, την ψάχνει, την απαιτεί, αισθάνεται κοροϊδία αν κάποιος του την κρύβει. Ομως πολύ συχνά, ειδικά όταν πιστεύει πως επιτέλους την κατέκτησε, πέφτει θύμα μιας καταστροφικής παρανόησης. Οσο περισσότερο κοιτάμε γύρω μας τόσο περισσότερο βλέπουμε άτομα υποχρεωμένα ν’ αλλάζουν την αλήθεια με τη βεβαιότητα. Στην πραγματικότητα πρόκειται για δύο τελείως διαφορετικά πράγματα: θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατά κάποιο τρόπο η βεβαιότητα αποτελεί ένα παραπλανητικό υποκατάστατο της αλήθειας.

Πράγματι, η αλήθεια από τη φύση της είναι πάντα αβέβαιη, προβληματική, εφήμερη, διαρκώς εναλλασσόμενη, άπιαστη. Αντίθετα, η βεβαιότητα είναι στέρεη, πέτρινη, μονολιθική, αμετακίνητη. Η αλήθεια είναι ζωντανή, η βεβαιότητα απολιθωμένη. Η αναζήτηση της αλήθειας σημαίνει κοπιαστική προσπάθεια προσέγγισης, αδιάκοπη διαθεσιμότητα στον επαναπροσδιορισμό μπροστά σε κάθε καινούργιο δεδομένο, συνειδητή μετριοφροσύνη για τα προσωπικά μας όρια, ετοιμότητα για να επανεξετάσουμε, συγκρίνουμε, διορθώσουμε τις απόψεις μας. Από την άλλη, η βεβαιότητα σταμάτησε να ψάχνει γιατί τώρα πια ξέρει τα πάντα, κατάλαβε τα πάντα και απαιτεί να επιβάλει σε όλους τα αλάνθαστα συμπεράσματά της. Η αλήθεια γεννιέται μέρα με τη μέρα από την ατέρμονη αμφιβολία, η βεβαιότητα αναπαύεται στη διανοητική ικανοποίησή της που είναι σκληρίαση και θάνατος.

Κι όμως, είμαστε αναγκασμένοι να ζούμε (ίσως ο άνθρωπος να ζούσε και παλιά) ανάμεσα σε φλύαρα άτομα που αισθάνονται τους εαυτούς τους εκφραστές του απόλυτου, αδιάφοροι στο παραμικρό σκίρτημα του νου, τόσο πιο σίγουροι για τις βεβαιότητές τους όσο πιο απλές, στερεότυπες και χοντροκομμένες είναι αυτές. Συχνά αισθανόμαστε ένα είδος ζήλιας για τους ανθρώπους που είναι έτοιμοι να πιστέψουν, σίγουροι πως φέρνουν μαζί τους την αιώνια αλήθεια, σαν να έχουν ένα πιστοποιητικό που τους απαλλάσσει από το να σκέφτονται, να πληροφορούνται, να κοιτούν ακόμη πιο βαθιά στην ψυχή και στο μυαλό τους.

Αναφέρομαι στη ζήλια, γιατί πρέπει να είναι όμορφο να αισθάνεσαι πως έχεις το δίκιο με το μέρος σου, καλός και αλάνθαστος, απαλλαγμένος για πάντα από τη συζήτηση και την ανάγκη επιβεβαίωσης. Θα ήθελα να ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου όλα τα προβλήματα ν’ ανάγονται σε δύο καθαρές θέσεις, άσπρο ή μαύρο, ναι ή όχι: έτσι θα μπορούσαμε να επιλέξουμε άφοβα, χωρίς δισταγμούς, για τη μια  ή για την άλλη.

Αντίθετα, όλο και πιο συχνά, παρατηρούμε ανησυχητικά σημάδια να συσσωρεύονται στον ορίζοντα, βλέποντας ανθρώπους να οχυρώνονται πίσω από τις απόλυτες βεβαιότητές τους και να καταντούμε ξένοι στο σπίτι μας, σε διαφωνία με όλους τους άλλους.

Ανάμεσα στις τόσες βεβαιότητες λοιπόν ας αφήσουμε τον εαυτό μας να ψάξει και να βρει καμιά εύθραυστη αλήθεια.

(*) «Πρέπει να βιαστώ να βρω μια λύση και επειδή ο μοναδικός χώρος που μου είναι ανοιχτός είναι εκείνος της θεωρίας, δεν μου μένει άλλο από το να εξακολουθώ να εμβαθύνω στη θεωρητική γνώση της κατάστασης. Την αλήθεια, όπως κι αν είναι αυτή, όμορφη ή άσχημη, δεν μου επιτρέπεται να την αλλάξω» (Ιταλο Καλβίνο, «Ταφ μηδέν», 1967).

Ο κ. Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής σχολής του Α.Π.Θ.

πηγή:  εφημερίδα των συντακτών