Σελιδοδείκτης 09.03.2015

Σελιδοδείκτης 38ος

Μάριος Χάκκας 

ΑΠΑΝΤΑ

εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ Αθήνα 1978 

[5η έκδοση 2008]

γράφει ο Γιώργος Βαϊλάκης

Ο σελιδοδείκτης -μια νέα στήλη- κάνει τα πρώτα της βήματα. Κάθε Δευτέρα θα συναντάει βιβλία και θα μεταφέρει μια πρόταση ανάγνωσης. Βιβλία που διαβάσαμε ή και εκείνα που μας περιμένουν υπομονετικά. Έτσι, για να αποφύγουμε τον υποκειμενισμό της δικής μας ανάγνωσης, καταξιωμένες πένες  οδηγούν την παρουσίαση.

Κραυγές αγωνίας πριν από το επερχόμενο τέλος...

"Να στήσουμε ένα ιδιόρρυθμο κοινόβιο…Πάντως εγώ, απ’ όσο ξέρω και οι φίλοι μου, σε μάντρα δεν ξαναμπαίνω, οποιαδήποτε μάντρα…Να το έχουν υπόψη τους όσοι θα οικοδομήσουν στο μέλλον κοινόβια, έστω και στο φεγγάρι, τους αρχηγούς απ’ το ποδάρι σαβουρντιστούς μες τον κρατήρα…Εμείς μπορεί να μην καταφέραμε μεγάλα πράγματα στη ζωή μας, όμως γεμίσαμε φίλους…Από κει και η σκέψη για το κοινόβιο: Να μαζευτούμε για να χορτάσει ο ένας τον άλλον".

Μάριος Χάκκας [1] 

Οι ιδιαιτερότητες των ανθρωπίνων σχέσεων και κυρίως οι συνθήκες εκείνες που τις επηρεάζουν και τις διαμορφώνουν υπήρξαν πάντοτε αντικείμενο μελέτης των σημαντικότερων συγγραφέων, οι οποίοι -μέσα από τα μυθιστορήματα ή τα διηγήματά τους- προσπαθούσαν να ανιχνεύσουν τα βαθύτερα αίτια πίσω από αυτές. Το ζητούμενο, βέβαια, δεν θα μπορούσε να είναι μία απλή αναπαράσταση των σχέσεων ανάμεσα σε φίλους, συντρόφους, συνεργάτες, συναγωνιστές, συμπολεμιστές, συνοδοιπόρους, αλλά και οι εκάστοτε συγκυρίες που ευνοούν ή υπονομεύουν τις σχέσεις αυτές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα μπορεί κανείς να συναντήσει σε όλους τους μεγάλους συγγραφείς. Ετσι, ο Τολστόι -σε έργα όπως «Πόλεμος και Ειρήνη», «Αφέντης και δούλος»- αναδεικνύει σχέσεις αγάπης, αλληλεγγύης και ψυχικής συνένωσης, ο Ντ. Χ. Λόρενς εστιάζει σε σχέσεις έντασης, συχνά σύγκρουσης, ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες που αναζητούν τον αληθινό τους προορισμό στη ζωή, ενώ ο Μαλρό διερευνά σταθερά τις σχέσεις αδελφοσύνης ανάμεσα σε γενναίους και ηθικά ακέραιους άντρες, οι οποίοι αγωνίζονται και ενώνονται ψυχικά σε έναν κοινό αγώνα.

Οπως και να χει, εκείνο που αξίζει να διερευνηθεί -κατά περίσταση- είναι οι προϋποθέσεις των σχέσεων ιδωμένες μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, ο τρόπος -δηλαδή- με τον οποίο τα διάφορα «εξωτερικά» γεγονότα επιδρούν στη διαμόρφωσή τους. Μία τέτοια περίπτωση συγγραφέα που επηρεάστηκε -τόσο ο ίδιος όσο και οι χαρακτήρες του- ανεξίτηλα από την ταραγμένη εποχή στην οποία έζησε, είναι ο Μάριος Χάκκας (1931-1972), όπως διαφαίνεται σε αυτή τη συνολική έκδοση των έργων του (εκδ. Κέδρος) που περιλαμβάνει τις συλλογές διηγημάτων «Τυφεκιοφόρος του εχθρού» (1966), «Ο μπιντές και άλλες ιστορίες» (1970) και «Το κοινόβιο» (1970). Ο Μάριος Χάκκας μεγάλωσε στην Καισαριανή, σε ένα πλινθόκτιστο, προσφυγικό σπίτι. Το 1951 πετυχαίνει σε εξετάσεις για τον ΟΤΕ αλλά δεν προσλαμβάνεται λόγω «πολιτικών φρονημάτων».

Εκείνη την περίοδο γνωρίζεται με τη μετέπειτα γυναίκα του και συνδέεται με αριστερές πολιτικές και πολιτιστικές ομάδες του Βύρωνα και της Καισαριανής. Το 1952 μπαίνει στην Πάντειο και το 1954 συλλαμβάνεται, δικάζεται με τον νόμο 509 και καταδικάζεται σε τετραετή φυλάκιση: τον πρώτο χρόνο στις φυλακές Καλαμάτας και τους άλλους τρεις στις φυλακές Αίγινας. Από τη φυλακή βγαίνει το 1958 και κατατάσσεται στον στρατό μέχρι το 1960 -ως στρατιώτης Β κατηγορίας. Οταν αποστρατεύεται δραστηριοποιείται στην ΕΔΑ και το 1967 συλλαμβάνεται από την Χούντα για να περάσει ένα μήνα στα κρατητήρια.

Την επόμενη χρονιά προσβάλλεται από καρκίνο: οι γιατροί του δίνουν λίγα χρόνια ζωής. Ακολούθως -και όπως θα περίμενε κανείς- το σύνολο του έργου του έμελλε να διαμορφωθεί στη βάση αυτών των βιωμάτων, καθώς και της αμείλικτης βεβαιότητας του επικείμενου θανάτου. Μέσα από τα διηγήματά του, λοιπόν, διαφαίνεται αριστοτεχνικά πώς οι ανθρώπινες σχέσεις και επιλογές είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις ιδιαιτερότητες της εποχής τους: Η φυλακή και οι πολιτικοί κρατούμενοι, η ιδεολογία που δυστυχώς ναυάγησε, ο διωγμός εκείνων που αντιδρούσαν, η άνοδος και η εξάπλωση του μικροαστισμού στη νεοελληνική κοινωνία, αλλά και η θαλπωρή της φιλίας, η απρόσκοπτη ανάγκη για επικοινωνία και το καταλυτικό ερωτικό πάθος, ακόμη η αρρώστια και η αποτίμηση των πραγμάτων μέσα σε ένα κόσμο που στερείται νοήματος -όλα κομμάτια μιας μοναχικής διαδρομής με συλλογικά, ωστόσο, χαρακτηριστικά. Οι ήρωές του παρουσιάζονται να υφίστανται -δίχως εξαίρεση- τις οδυνηρές συνέπειες της ιδεολογίας τους: η κοινή μοίρα των συντρόφων -μιας ολόκληρης εποχής- που τιμωρήθηκαν επειδή είχαν ένα κοινωνικό όραμα διαφορετικό από την καθεστηκυία τάξη. Απ` την άλλη, όμως, ο Χάκκας τόλμησε -όσο λίγοι- να εκφράσει ανοικτά προς κάθε κατεύθυνση την κριτική του, φτάνοντας περίπου μέχρι την πεισματική άρνηση απέναντι στα κομματικά όργανα και τις διαδικασίες, την πνιγηρή πειθαρχία και μονολιθικότητα. 

Παράλληλα, μέσα σε πολλές από τις ιστορίες του σκιαγραφείται με μοναδική ειρωνεία -η οποία ερωτοτροπεί με το παράλογο- ο σύγχρονος μικροαστικός τρόπος ζωής, η αλλοτρίωση της Αθήνας, η διάσταση μεταξύ του εξιδανικευμένου παρελθόντος και του εκφυλισμένου παρόντος. Σταδιακά, λίγο πριν το θάνατό του, η θεματική του διευρύνεται για να συμπεριλάβει -επίσης- και μία παρατεταμένη αίσθηση ματαιότητας και υπαρξιακής αγωνίας. Ετσι, αυτό που ουσιαστικά κατορθώνει ο Χάκκας μέσα από το σύνολο του έργου του είναι να αποδώσει -με εντυπωσιακή ευκρίνεια- την αποσπασματικότητα και τη διάλυση της εποχής του και του εαυτού του μαζί, το οδυνηρό αδιέξοδο της ατομικής περιπέτειας, αλλά και μιας κοινωνίας σε οξύτατη παρακμή: το άγχος και την αγωνία -δηλαδή- μπροστά στην αναπόφευκτη και εκτενή φθορά και το μονίμως ακατανόητο επερχόμενο τέλος.

Πηγή: εφημερίδα ΗΜΕΡΗΣΙΑ 

Ο κ.Γιώργος Βαϊλάκης γεννήθηκε το 1973. Είναι πολιτιστικός συντάκτης στην εφημερίδα "Ημερησία" και κριτικός βιβλίου.

[1]το απόσπασμα  αυτό προστέθηκε από το "τετράδιο". Ελπίζουμε να μην αλλοιώνει το ύφος του υπόλοιπου κειμένου.