Για μια πολυπολιτισμική σύγχρονη κοινωνία

Στους δύσκολους καιρούς ανατρέχουμε στις ρίζες μας. Διαβάζω ξανά, σήμερα, ένα κείμενο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Δημοσιεύμενο στην Καθημερινή της 31ης Δεκεμβρίου του 2006. Κρατάμε την τελευταία φράση του άρθρου: "ας αποφασίσουμε ότι οφείλουμε με κάθε τρόπο να πείσουμε τους πάντες να σέβονται αυτούς τους όρους συνύπαρξης, για το ίδιο τους το καλό, χωρίς αλαζονεία αλλά και χωρίς εκπτώσεις που θέτουν σε τεράστιο κίνδυνο και εμάς και εκείνους."  

Η πολυπολιτισμικότητα ως χαρακτηριστικό των σύγχρονων, δημοκρατικών και ανεκτικών, κοινωνιών θεωρήθηκε και μπορεί να είναι στόχος προς επίτευξη και γιατί ανταποκρίνεται γενικώς στις πραγματικές εξελίξεις και γιατί είναι συμβατή με τις πιο ελπιδοφόρες αντιλήψεις για τα δικαιώματα και τις ελευθερίες του ανθρώπου και του πολίτη και γιατί μπορεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανανέωσης και εμπλουτισμού των κοινωνιών και των πολιτισμών μας, όπως τόσες φορές συνέβη, υπό διαφορετικές συνθήκες και διαφορετικούς όρους, στην ιστορία σχεδόν όλης της Ευρώπης.

Ωστόσο, τα πράγματα, όπως αποδεικνύεται από πρόσφατα παραδείγματα, δεν είναι απλά. Δεν έχει ακόμη παγιωθεί μια θεωρία για το στόχο και τη μεθόδευσή του. Είμαστε ακόμη στη φάση της άρνησης πρακτικών του παρελθόντος όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, οι διακρίσεις, η μη αναγνώριση του «άλλου», χωρίς ούτε καν αυτή η άρνηση να έχει εμπεδωθεί κοινωνικά, ακόμα και όταν έχει περάσει σε συνταγματικές διατάξεις, νομοθεσίες και διοικητικές ρυθμίσεις. Αλλά όταν έρχεται η ώρα των θετικών ρυθμίσεων και παρεμβάσεων, ικανοποιούμαστε κυρίως με διακηρύξεις που δύσκολα απαντούν σε συγκεκριμένες προκλήσεις και προβλήματα καθημερινής συνύπαρξης.

Απαιτήσεις και υποχρεώσεις

Διακηρύσσουμε τον σεβασμό στη διαφορετικότητα του «άλλου». Σωστά. Να πηγαίνει όμως το κορίτσι στο σχολείο με μαντίλα επειδή πιθανώς του το επιβάλλουν οι γονείς του; Οταν μάλιστα στο (υποχρεωτικό, δημόσιο και χωρίς δίδακτρα) σχολείο ο νόμος δεν επιτρέπει καμιά δημόσια έκφραση θρησκευτικής ιδιαιτερότητας; Και καλά να γίνει μια εξαίρεση, είπαν κάποιοι στη Γαλλία. Ελα όμως που λίγες μέρες μετά, πατέρας μαθήτριας ήλθε στο σχολείο και απαίτησε επιπλέον να απαλλαγεί η κόρη του από τα μαθήματα της βιολογίας, της γυμναστικής και της μουσικής, για λιγότερο ή περισσότερο δυσνόητους λόγους! Είναι σεβαστή η απαίτηση και σε ποια βάση; Της όποιας πεποίθησης ή κληρονομιάς του πατέρα ή του μέλλοντος της κόρης; Να αναγνωρίζονται ελαφρυντικά στον πατέρα που σκότωσε την κόρη του στη Γερμανία επειδή παντρεύτηκε χωρίς την έγκριση του; Να παραπέμπεται για βαριά σωματική βλάβη ο γονιός που υπέβαλε την κόρη του σε κλειτοριδεκτομή ή και εδώ απαιτείται σεβασμός σε κάποια ιδιαιτερότητα; Να λογοκρίνονται όσοι θεωρούν ότι έχουν λόγους να σατιρίσουν μια κάποια πτυχή ή προσωπικότητα του Ισλάμ ή ακόμη και να την αναφέρουν σε κάποια σκηνοθεσία όπερας; Να αποφεύγονται τα χριστουγενιάτικα έθιμα για να μην σοκαριστούν οπαδοί άλλης θρησκείας;

Αυτά και άλλα πολλά δεν αποτελούν μεμονωμένα παραδείγματα. Συνέβησαν και μάλιστα κατ' επανάληψιν σε όλη την Ευρώπη. Και δεν έχουν καμιάν απολύτως σχέση με την αυτονόητη υποχρέωση μιας σύγχρονης κοινωνίας να παράσχει στους «ξένους» της (πολλοί δεν είναι πια, πήραν και σωστά την υπηκοότητά της) τη δυνατότητα να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα, να μαθαίνουν τη γλώσσα τους στα παιδιά τους, να τραγουδούν τα τραγούδια τους ή να γιορτάζουν τις γιορτές τους και να τις απολαμβάνουμε κι... εμείς. Η διαφορά συνίσταται στο σεβασμό απ' όλους, και τους «ξένους», βασικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου πολιτισμού, που δεν είναι και τόσο αφηρημένα μια και περιλαμβάνονται σε επίσημα, γραπτά και διεθνώς αποδεκτά κείμενα, αναγνωρισμένα και από τις ίδιες τις χώρες από τις οποίες προέρχονται οι «ξένοι» μας (άλλο αν οι χώρες τους συχνότατα τα αγνοούν επιδεικτικά όπως πρόσφατα κατήγγειλε ο ίδιος ο ΟΗΕ...): Χάρτες δικαιωμάτων του ανθρώπου, διεθνείς συμβάσεις κ.λπ. Είναι ένα άλλο πράγμα όταν πολλοί από μας ασκούν μια κριτική που θεωρεί ότι εφαρμόζονται με υποκρισία ή ανεπαρκώς και άλλο να απαιτούν κάποιοι να μην τηρούνται ή να καταργηθούν.

Πρόκειται για τους ελάχιστους δυνατούς όρους συνύπαρξης και συζήτησης για επί μέρους βελτιώσεις, ανοχές, συναινετικές ρυθμίσεις. Η άρνηση τους μας παραπέμπει στο παρεξηγημένο σύνθημα της Γαλλικής Επανάστασης «όχι ελευθερία στους εχθρούς της ελευθερίας». Και επειδή δεν βρισκόμαστε στις ίδιες συνθήκες και επομένως έχουμε απορρίψει, εμείς... την λαιμητόμο(!), ας αποφασίσουμε ότι οφείλουμε με κάθε τρόπο να πείσουμε τους πάντες να σέβονται αυτούς τους όρους συνύπαρξης, για το ίδιο τους το καλό, χωρίς αλαζονεία αλλά και χωρίς εκπτώσεις που θέτουν σε τεράστιο κίνδυνο και εμάς και εκείνους.

Πηγή: εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Επικαιροποίηση 31.07.2014

Η κ.Βάσω Κιντή έγραψα το παρακάτω σχόλιο στην προσωπική της σελίδα στο fb. Το δημοσιεύουμε εδώ, με την άδεια της. Την ευχαριστούμε και δημόσια.  Αξίζει να διαβαστεί: 

Υπήρξα φίλη του Μιχάλη Παπαγιαννάκη και συνοδοιπόρος του από το 1981 και γράφω αυτό το μικρό σχόλιο με ένα αίσθημα καθήκοντος - για να τον υπερασπιστώ. Η θέση ότι το κείμενο του Μιχάλη Παπαγιαννάκη για την πολυπολιτισμικότητα λέει το ίδιο πράγμα με το γνωστό κείμενο του Θ. Τζήμερου, που κυκλοφορεί από χτες, προσβάλλει τη μνήμη και το έργο του.

Το κείμενο του Μ.Π. υπερασπίζεται ρητά την πολυπολιτισμικότητα (είναι δηλαδή φιλελεύθερο και αντι-ουσιοκρατικό) και θέτει προς συζήτηση κρίσιμα θέματα που απασχολούν τις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες (τη μαντίλα στα σχολεία, την κλειτοριδεκτομή, τη λογοκρισία). Γράφει ρητά ότι τα θέματα αυτά δεν είναι απλά και ξέροντας τον Μιχάλη είμαι σίγουρη ότι ανά πάσα στιγμή θα ήταν έτοιμος να συζητήσει και να ακούσει  όλων των ειδών τα επιχειρήματα. Π.χ., ότι ενώ από τη μια έχουμε επιφυλάξεις για το κατά πόσον είναι σωστό με τη δήλωση ενός πατέρα να εξαιρείται το παιδί από μαθήματα καταργώντας το curriculum του σχολείου, από την άλλη εδώ στην Ελλάδα θέλουμε να εξαιρούνται τα παιδιά από τα Θρησκευτικά χωρίς κατ’ ανάγκην να είναι άλλου θρησκεύματος –με απλή δήλωση μη επιθυμίας του γονέα. Δηλαδή η εξαίρεση στα θρησκευτικά δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκην κατάργηση του προγράμματος ενός σχολείου. Είμαι επίσης σίγουρη πως θα εκτιμούσε την πρακτική στις ΗΠΑ σήμερα να μην εύχεται η πολιτεία και η κοινωνία μόνο «Καλά Χριστούγεννα» αλλά να παίρνει υπ’ όψη της τα τόσα πολλά θρησκεύματα των πολιτών της ευχόμενη απλώς «χρόνια πολλά» ή «καλές γιορτές» χωρίς να απαγορεύει βέβαια κάθε ειδική έκφραση.  Το κείμενο του Μ.Π. έχει τη λέξη ‘ξένοι’ σε εισαγωγικά γιατί ακριβώς, όπως λέει, πολλοί δεν είναι πλέον ξένοι. Μιλάει για σεβασμό απ’ όλους (όχι μόνο από τους ξένους) των νόμων και διεθνών συνθηκών. Μιλάει για ανοχή και συναινετικές ρυθμίσεις. Μιλάει για πειθώ («οφείλουμε να πείσουμε τους πάντες» –όχι μόνο τους ξένους). Είναι inclusive όχι exclusive.

To κείμενο του Θ.Τ. ορίζει ιδιοσυγκρασιακά την πολυπολιτισμικότητα, λέει ότι καλοί μουσουλμάνοι είναι μόνο οι «έως άθεοι» (sic) και ζητάει πόλεμο με στρατό. Μιλάει για έλεγχο της σκέψης: όχι μόνο να σέβεσαι τις αξίες μας αλλά πρέπει και να τις ενστερνιστείς (πώς θα ελέγχεται αυτό;), όχι μόνο να τηρείς τους νόμους αλλά να το κάνεις επειδή τους πιστεύεις-όχι επειδή μπορεί να φοβάσαι-, πρέπει να παρακολουθήσεις οπωσδήποτε μια συγκεκριμένη ταινία και πρέπει να τη σκεφτείς σε συγκεκριμένο τρόπο -τον μουσουλμανικό-, πρέπει δε να τη βρεις ευφυή κι αν γίνεις έξαλλος να φύγεις (θα πει το ίδιο και για τους χριστιανούς που γίνονται έξαλλοι με ασεβή έργα τέχνης;), κι αν δεν φύγεις θα σε απελάσουμε. Ξενοφοβία, αυταρχισμός, μισαλλοδοξία. Τι σχέση έχουν αυτά με τις φιλελεύθερες αρχές και σκέψεις του Μ.Π.;

Και δύο επιπλέον σημεία;

1. Για να καταλάβουμε τι λέει ένα κείμενο δεν αρκεί να διαβάσουμε τις λέξεις αλλά να δούμε και σε ποιο περιβάλλον εκφέρεται, τι πάει να κάνει. Ένα κείμενο δεν λέει μόνο κάτι αλλά και κάνει (συμβουλεύει, αμφισβητεί, προσβάλλει, δημαγωγεί, κ.λ.π.) Είναι ένα ομιλιακό/γραπτό ενέργημα. Το κείμενο του Μιχάλη το 2006 παρενέβη για να αντιπαρατεθεί  στην ανευθυνότητα μιας ανέμελης αριστεράς που «όταν έρχεται η ώρα των θετικών ρυθμίσεων και παρεμβάσεων, ικανοποιούμαστε κυρίως με διακηρύξεις που δύσκολα απαντούν σε συγκεκριμένες προκλήσεις και προβλήματα καθημερινής συνύπαρξης.». Επισημαίνει δε πως «είμαστε ακόμη στη φάση της άρνησης πρακτικών του παρελθόντος όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, οι διακρίσεις, η μη αναγνώριση του «άλλου», χωρίς ούτε καν αυτή η άρνηση να έχει εμπεδωθεί κοινωνικά, ακόμα και όταν έχει περάσει σε συνταγματικές διατάξεις, νομοθεσίες και διοικητικές ρυθμίσεις.» Το κείμενο του Θ.Τ. δεν δείχνει να ενδιαφέρεται να εμπεδωθεί η άρνηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αντίθετα, σε μια εποχή πού όχι μόνο δεν έχουμε εμπέδωση της άρνησης του ρατσισμού αλλά έξαρση του ρατσιστικού λόγου, το κείμενο του Θ.Τ. καλλιεργεί την ξενοφοβία και προβάλλει ρατσιστικά στερεότυπα. Χαϊδεύει το ακροδεξιό ακροατήριο για να το πω απλά. Οι δε «θετικές» ρυθμίσεις που προτείνει ο Θ.Τ. είμαι σίγουρη ότι θα ήταν αποκρουστικές στον Μιχάλη.

2. Γράφτηκε ότι το κείμενο το του Μ.Π. λέει το ίδιο με αυτό του Θ.Τ. αλλά με άλλο ύφος. Να υπενθυμίσω ότι "Le style c'est l'homme même". Οι λέξεις δεν είναι περιττά ενδύματα που κρύβουν μια κοινή ουσία. Οι λέξεις είναι πράξεις –γι’ αυτό προσβάλλουν, ταπεινώνουν, εκθέτουν.  

Και ένα Υστερόγραφο: Βλέπω στο protagon ότι διορθώθηκε στο κείμενο του Θ.Τ. η αποστροφή για την Αντιγόνη. Δεν αντιτίθεται πλέον στους νόμους των Θεών όπως ήταν αρχικά αλλά στους νόμους εν γένει. Αλλά έτσι δεν βγαίνει νόημα για το κείμενο. Έκανε καλά η Αντιγόνη που αντιτάχθηκε στους νόμους των ανθρώπων επικαλούμενη τους νόμους των θεών; Να το κάνουν και οι ξένοι;