Οι άξονες ανάπτυξης της Κρήτης και ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

   

γράφει ο Κωστής Μοχιανάκης

 

 

Σε εποχή έντονου ανταγωνισμού καθοριστικό παράγοντα ανάπτυξης, αποτελούν τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας ενός τόπου. Σε μια μάλιστα περίοδο που οι πόροι είναι περιορισμένοι οι τόποι είναι υποχρεωμένοι να ανακαλύπτουν νέες πηγές εισροής εισοδημάτων αξιοποιώντας όλα τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά τους.  Για να γίνει αυτό πρέπει να υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις :

Πρώτη, η διάθεση για συνεργασία όλων των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων που με τις αποφάσεις τους επηρεάζουν τη ζωή ενός τόπου. Η τοπική Αυτοδιοίκηση, τα Επιμελητήρια, ο Οργανισμός λιμένα, ο Εμπορικός Σύλλογος, το Υπουργείο Πολιτισμού κ.ά. είναι αναγκαίο να συνεργάζονται και να συναποφασίζουν. 

Δεύτερη, η ύπαρξη επιλογής στρατηγικού στόχου, δηλαδή, σε ποιο τομέα θέλει να αναπτυχθεί ένας τόπος και  τι αποτελέσματα, κυρίως οικονομικά, επιθυμεί να εισπράξει. Όλα τα επιχειρησιακά προγράμματα των επί μέρους φορέων πρέπει να υπηρετούν την υλοποίηση του στρατηγικού στόχου.

Τρίτη, η επιλογή των στρατηγικών στόχων στηρίζεται στα μοναδικά ανταγωνιστικά του χαρακτηριστικά του που ενισχύονται από τις παρεμβάσεις των τοπικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών. Τα πραγματικά στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα ενός τόπου δημιουργούν στους κατοίκους, στους επισκέπτες αλλά και σε αυτούς που διαβάζουν ή ακούν για τον τόπο τις εντυπώσεις, τις αντιλήψεις,  δηλαδή  την εικόνα του.

 

Τα πραγματικά στοιχεία της ταυτότητας σε συνάρτηση με την εικόνα και την τοποθέτηση (positioning) στην ανταγωνιστική αγορά δημιουργούν το  Brand name του τόπου.

Τέταρτη, η υποστήριξη της συνειδητής επιλογής των στρατηγικών στόχων απαιτεί ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης (Branding) .Οι τακτικοί σχεδιασμοί, οι αξιολογήσεις και οι αναγκαίοι επανασχεδιασμοί ,εξυπηρετούνται από το σύστημα Branding του τόπου.

1. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

 

Το θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής διακυβέρνησης στην Ελλάδα έχει παραχωρήσει στην Τοπική Αυτοδιοίκηση μικρότερο αριθμό αρμοδιοτήτων σε σχέση με την Ευρώπη όμως το τελευταίο διάστημα οι αρμοδιότητες έχουν αυξηθεί και μάλλον αργά αλλά σταθερά θα συγκλίνουμε με τα Ευρωπαϊκά δεδομένα. Άρα ο ρόλος της Τοπικής αυτοδιοίκησης είναι καθοριστικός για τη χάραξη της στρατηγικής μιας πόλης ή μιας ολόκληρης περιοχής.

Δύο κύριες φάσεις έχει γνωρίσει μέχρι τώρα η Τοπική Αυτοδιοίκηση μετά την μεταπολίτευση:

 

Στην πρώτη φάση οι Δήμαρχοι διεκδικούσαν πόρους και αρμοδιότητες από το κράτος. Σχεδόν δεν διέφεραν από ένα πρόεδρο Εργατικού Κέντρου ή μιας ομοσπονδίας. Είχαμε το πρότυπο του Δημάρχου διεκδικητή.

 

Στη δεύτερη φάση σταδιακά υπήρξε παραχώρηση αρμοδιοτήτων και πόρων, διαχείριση των Κοινοτικών πλαισίων. Τότε δόθηκε βάρος στις υποδομές και στα Τεχνικά έργα και παρουσιάστηκε το πρότυπο του Δημάρχου Εργολάβου.

Δύο παράγοντες καθορίζουν τις σημερινές προτεραιότητες των Δήμων:

 

1.Η μείωση των διαθέσιμων πόρων

 

2.Οι αυξημένες αρμοδιότητες που έχουν συγκεντρώσει μέσω των διοικητικών μεταρρυθμίσεων

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω οι Δήμαρχοι είναι υποχρεωμένοι να δουλέψουν σε δύο επίπεδα.

Το πρώτο είναι η ορθολογική διαχείριση αρμοδιοτήτων  και πόρων:

Α. Να δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην ποιοτική και αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών. Για παράδειγμα :

Επιτυχημένη αποκομιδή και διαχείριση των σκουπιδιών, εύρυθμη λειτουργία  κοινωνικών υπηρεσιών, Παιδικών σταθμών, πολιτιστικών οργανισμών, αθλητικών κέντρων κά, συνέχιση της λειτουργίας του προγράμματος «βοήθεια στο σπίτι», ανάπτυξη υπηρεσιών στήριξης του πρωτογενούς τομέα.

Β. Να εκμεταλλεύονται με το καλύτερο δυνατό τρόπο τις σχετικά μικρές Εθνικές και Ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις (κυρίως το ΕΣΠΑ )

Η εστίαση της προσοχής στην παροχή υπηρεσιών ανακουφίζει τους κοινωνικά αδύναμους και δημιουργεί μαζί με την δράση των εθελοντικών οργανώσεων ένα πλέγμα κοινωνικών παροχών και αλληλεγγύης απαραίτητο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της οικονομικής κρίσης. Αυτά όσο κι αν φαίνονται αυτονόητα, σήμερα δεν είναι.Αυτή η στόχευση δημιουργεί ένα άλλο μοντέλο Δημάρχου, αυτό του παρόχου υπηρεσιών. Αυτός ο Δήμαρχος θα θεωρείται επιτυχημένος από την κοινή γνώμη, μετά το πέρας της σημερινής Δημοτικής θητείας.

Το δεύτερο επίπεδο είναι ο σχεδιασμός με βάση τα ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά της ταυτότητας μιας περιοχής. Σε μια μάλιστα περίοδο που οι πόροι είναι περιορισμένοι η Περιφέρεια και οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να ανακαλύπτουν νέες πηγές εισροής εισοδημάτων αξιοποιώντας όλα τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά τους . 

Δηλαδή, πέρα από την ορθολογική διαχείριση και την στροφή προς τις υπηρεσίες η Τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να ασχοληθεί με την οικοδόμηση της ταυτότητας του τόπου, επιλέγοντας το πολύ δύο άξονες, στηριζόμενος στη μοναδικότητα των χαρακτηριστικών του και στα ανταγωνιστικά του πλεονεκτήματα. Και επί πλέον, παραμερίζοντας τις στρεβλές αντιλήψεις του παρελθόντος, θα δημιουργήσει ένα σύστημα οργάνωσης και προβολής αυτής της ταυτότητας με κύριο στόχο να την πουλάει.  Γιατί όταν ένας τόπος πουλάει, αναπτύσσεται η οικονομία και εισπράττουν όλοι. 

Το Περιφερειακό συμβούλιο και τα δημοτικά συμβούλια πρέπει να υπερβαίνουν την αποξένωσή τους από την οικονομία και να λειτουργούν σαν μια “επιχειρηματική” μονάδα η οποία κινητοποιεί το ανθρώπινο και υλικό κεφάλαιο μιας περιοχής για να επιτύχουν το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα σε προστιθέμενη κοινωνική αξία, σε νέο κοινωνικό πλούτο, σε εισοδήματα και απασχόληση, σε ποιότητα ζωής για τους πολίτες τους. Όποιος Τοπικός άρχοντας δουλέψει με αυτόν τον τρόπο, θα είναι αυτός που θα ξεχωρίσει και θα τον θυμούνται στο μέλλον! 

Για να γίνει αυτό η επιλογή των έργων και των δράσεων πρέπει:

-----Να υπηρετεί μια συνολική περιφερειακή αντίληψη και να αφορά τη μέγιστη δυνατή χωρικά περιοχή. Η επιλογή των έργων με τοπικά και όχι περιφερειακά κριτήρια, οδήγησε σε μη βιώσιμα και θνησιγενή έργα και σπατάλη πόρων χωρίς κανένα μόνιμο αναπτυξιακό αποτέλεσμα (π.χ. ανέγερση σχολείων που έκλεισαν, νοσοκομεία που συρρικνώνονται), ενώ άφησε ημιτελή και εκτός παραγωγικής λειτουργίας για μεγάλο χρονικό διάστημα σημαντικά έργα (π.χ. σημαντικά αρδευτικά φράγματα και δίκτυα).

-----Το ονομαζόμενο από πολλούς «αναπτυξιακό έλλειμμα», ταυτίστηκε με τις ελλείψεις στις υποδομές και κυρίως τις οδικές υποδομές. Το κύριο βάρος των προσπαθειών και το μεγαλύτερο μέρος των πόρων διοχετευόταν στα έργα μεταφορικών και κυρίως οδικών μεταφορών. Ένα εκτεταμένο δευτερεύον και τριτεύον δίκτυο κατασκευάστηκε, χωρίς συνολικό σχέδιο και πολλές φορές χωρίς ιεράρχηση αναγκών ή και χωρίς καμιά αναγκαιότητα. Ένα σημαντικό μέρος των πόρων διατέθηκε σε απαλλοτριώσεις σε τιμές που τροφοδοτούσαν πλασματικές αξίες γης και καθιστούσαν απαγορευτικές άλλες επενδύσεις. 

Παρόλα αυτά, το πρόβλημα σε ότι αφορά κυρίως το εθνικό δίκτυο, δεν λύθηκε και οι απαιτούμενοι σήμερα (σε περίοδο κρίσης) πρόσθετοι πόροι υπερβαίνουν εκείνους που διατέθηκαν από όλα τα προηγούμενα χρηματοδοτικά προγράμματα. 

-----Αντίθετα, αναγκαίες άυλες υποδομές που θα μπορούσαν με περιορισμένους πόρους να έχουν τεράστια συμβολή στην ανάπτυξη (όπως ο χωροταξικός σχεδιασμός και το εθνικό κτηματολόγιο) δεν προωθήθηκαν, με συνέπεια και εκεί να υπάρχει ένα τεράστιο αναπτυξιακό και περιβαλλοντικό κενό (π.χ. απορρίμματα). 

Χαρακτηριστικό στοιχείο ατελούς σχεδιασμού αποτελεί το γεγονός ότι :παρά τις ανάγκες σε έργα υποδομών, όταν αρχίζει ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα κανένα έργο δεν είναι ώριμο να προχωρήσει, ελλείψει μελετών και προετοιμασίας, την ίδια στιγμή που παράλληλα συμβαίνουν τα εξής: 

α) δεν χρηματοδοτούνται –ενώ δεν απαγορεύεται- μελέτες από τα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα 

β) οι δημόσιες υπηρεσίες κατά κανόνα και για διάφορους λόγους δεν κάνουν μελέτες ενώ θα μπορούσαν και 

γ) οι αμοιβές των μελετητών των δημοσίων έργων είναι ιδιαίτερα υψηλές και πάντως πολλαπλάσιες των αμοιβών που ισχύουν για τα ιδιωτικά έργα.

2. Η ανάγκη και η υποχρέωση για συνεργασίες

 

Παραπάνω αναφέραμε ότι βασικό ρόλο στη χάραξη των στρατηγικών στόχων της πόλης ή ενός τόπου γενικότερα έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση.  Όμως με δεδομένο ότι οι αρμοδιότητες για σημαντικούς τομείς που καθορίζουν την πορεία ενός τόπου δεν την έχει η Τ.Α αλλά ποικίλοι φορείς όπως το Υπουργείο Πολιτισμού, η ΥΠΑ, ο Οργανισμός Λιμένα κά υπάρχει επιτακτική ανάγκη και υποχρέωση  της συνεργασίας σε τοπικό επίπεδο.Άρα η στρατηγική επιλογή για οικοδόμηση του Brand ενός τόπου πρέπει να συναποφασισθεί από το σύνολο των φορέων του τόπου οι οποίοι θα εντάξουν στα επιχειρησιακά τους σχέδια ενέργειες και δράσεις υποστήριξης του στρατηγικού στόχου.

3. Η διατύπωση του στρατηγικού στόχου

 

Η πρώτο βήμα είναι η υποχρέωση διατύπωσης του στρατηγικού στόχου ώστε να οικοδομηθεί η ταυτότητα ενός τόπου.Ο στόχος αυτός πρέπει να περιγραφεί γραπτά όπως και η ανάληψη της πολιτικής  ευθύνης  της υλοποίησης του. Σε ποιους άξονες θα βασίζεται ;

3.1 Η οικονομία της Κρήτης

Η οικονομία της Κρήτης αποτελεί το 5% περίπου της Εθνικής οικονομίας. Πυλώνες της οικονομίας της Κρήτης αποτελούν: 

 

Α.Ο αγροτοδιατροφικός τομέας 

 

Β.Ο Τουρισμός 

 

Γ.Το εμπόριο 

 

Δ.Οι κατασκευές

Όμως οι δύο πρώτοι τομείς της οικονομίας αποτελούν ιδιαίτερα ανταγωνιστικά στοιχεία της Κρητικής οικονομίας σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα:

ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ

                                        Ελλάδα                                Κρήτη

Γεωργία                               12,3                                     21,3            

Τουρισμός                              7,3                                     13,3

Εμπόριο                               18,6                                      17,2

Κατασκευές                          6,3                                        7,2

Ειδικότερα: 

 

ΓΕΩΡΓΊΑ 50% των θερμοκηπιακών καλλιεργειών στην Ελλάδα είναι στην Κρήτη. Ο εξαγωγικός προσανατολισμός των Κρητικών επιχειρήσεων είναι στον τομέα τροφίμων και ποτών 

 

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Στην Κρήτη έχουμε το 17% των συνολικών αφίξεων.30% των κλινών 5* και 25% των ξενοδοχείων 5*

3.2 Η εξειδίκευση  της Κρητικής οικονομίας στηρίζεται στην συνδυασμένη ανάπτυξη αγροτοδιατροφής Τουρισμού

Από την παραπάνω ανάλυση των στοιχείων της Κρητικής οικονομίας βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι τομείς που πρέπει να στηριχθεί το νησί μας για την οικονομική του ανάπτυξη είναι κυρίως ο αγροτοδιατροφικός τομέας και ο τομέας του Τουρισμού. Δεν είναι τυχαίο που κάτι τα συνδέει. Είναι η ΚΡΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ.

 

Ο συνδυασμός ποιοτικών πιστοποιημένων προϊόντων που στηρίζονται και στηρίζουν το πρότυπο της Κρητικής διατροφής και Τουρισμού μπορεί να δώσει ώθηση στην Κρητική οικονομία όταν παρουσιασθεί σαν ενιαίο προϊόν.

1.Διαπιστώνεται το ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο σε επίπεδο Περιφέρειας Κρήτης με παράλληλη μείωση της σημασίας των παραγωγικών τομέων, πλην του τουρισμού. 

Αυτό είναι το σημαντικότερο ίσως πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας σήμερα με επίκεντρο τη συνεχώς μειούμενη τοπική παραγωγή και την επικράτηση των εισαγωγών ακόμη και στα αγροτικά προϊόντα. 

Η Κρήτη, παρότι διατηρεί ένα εξωστρεφή χαρακτήρα, δεν έχει ξεφύγει από την παραπάνω δυσμενή εξέλιξη, καθώς ο αναπτυξιακός σχεδιασμός  έθεσε άλλες προτεραιότητες τα προηγούμενα χρόνια και όχι την ουσιαστική στήριξη παραγωγικών και μάλιστα εξαγωγικών επιχειρήσεων.

Για το λόγο αυτό υπάρχει ανάγκη για  ανασυγκρότησης του παραγωγικού ιστού.Πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα του σχεδιασμού και ιδιαίτερα η «αξιοποίηση» των συνεπειών της κρίσης προς την κατεύθυνση της αναγέννησης και της αναδιάρθρωσης της οικονομίας της υπαίθρου με ποιοτικά κριτήρια.

2. Υπάρχει μονόπλευρη ανάπτυξης του τουρισμού με μια πολιτική που έχει περιορίσει τις δράσεις της και τα κίνητρα στο επίπεδο των ξενοδοχείων. Από την άλλη πλευρά δεν έχει μελετηθεί ποιό ακριβώς είναι το πραγματικό όφελος της οικονομίας από αυτήν την τουριστική πολιτική, όταν αφαιρεθούν οι δημόσιες δαπάνες που την στηρίζουν (επιχορηγήσεις αναπτυξιακού νόμου, χαμηλός ΦΠΑ, μείωση τέλους παρεπιδημούντων, καταβολές επιδομάτων ανεργίας στους εργαζόμενους στον τουρισμό, κρατική διαφήμιση) και το κόστος των εισαγόμενων ειδών διατροφής και εξοπλισμού που χρησιμοποιούν οι ξενοδοχειακές μονάδες.

Απαιτείται ένας ανασχεδιασμός της τουριστικής πολιτικής ώστε τα οφέλη να αφορούν μεγαλύτερο μέρος της τοπικής οικονομίας και ιδιαίτερα της οικονομίας της υπαίθρου και της θαλάσσιας οικονομίας.

Ο σχεδιασμός αυτός πρέπει να βασίζεται στην ποιοτική αναβάθμιση με εισαγωγή στο Τουριστικό προϊόν και τις υπηρεσίες των Κρητικών προϊόντων ,την υιοθέτηση από Ξενοδοχεία και εστιατόρια του προτύπου της Κρητικής διατροφής, την αναβάθμιση του ποσοστού απασχόλησης Ελλήνων στις επιχειρήσεις, την αισθητική αναβάθμιση των επισκέψιμων ιστορικών και πολιτιστικών χώρων.Την οργάνωση μεγάλων γεγονότων που θα τονώσουν την επιμήκυνση της τουριστικής σεζόν και την υποβοήθηση του θεματικού τουρισμού.

3. Η λειτουργία σημαντικών ερευνητικών και πανεπιστημιακών ιδρυμάτων ήταν και είναι άκρως σημαντική για την οικονομία της Κρήτης, αλλά όχι ανάλογη των προσδοκιών που είχαν αναπτυχθεί αλλά και των πραγματικών δυνατοτήτων τους να στηρίξουν την τοπική οικονομία. Στην νέα προγραμματική περίοδο απαιτείται κοινή συντονισμένη προσπάθεια αλλά και υπέρβαση των πραγματικών εμποδίων για την μεγιστοποίηση της αναπτυξιακής συμβολής των ιδρυμάτων αυτών, στην τοπική, εθνική και ευρωπαϊκή οικονομία.Για να γίνει αυτό τα ιδρύματα θα πρέπει να αποκτήσουν ισχυρό προσανατολισμό στις απαιτήσεις της Κρητικής οικονομίας.

Για παράδειγμα ίδρυση κατευθυνσης τροφίμων στο Χημικό τμήμα ή τομέας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας έρευνας.

 

4.Σημαντικός εν δυνάμει τομέας οικονομικής ανάπτυξης θα αποδειχθεί ο τομέας της ενέργειας.Με ισχυρό αιολικό και ηλιακό δυναμικό ( ίσως και ισχυρό δυναμικό υδρογονανθράκων ) εφόσον προχωρήσουν οι εγκεκριμένες επενδύσεις και με την προϋπόθεση ότι θα είναι συμβατές με το φυσικό περιβάλλον της Κρήτης το νησί μας μπορεί να προσδοκά σημαντικά οικονομικά οφέλη.Την σπουδαιότητα της Κρήτης ως ενεργειακό κόμβο της Μεσογείου θα ενισχύσουν επίσης η κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου των αποθεμάτων Κύπρου και Ισραήλ καθώς και η κατασκευή του καλωδίου σύνδεσης της Κρήτης με το ηλεκτρικό δίκτυο της χώρας.

 

4. Συνοψίζοντας :

Α.Το brand που θα στηρίξουμε και θα στηριχθούμε είναι το ΚΡΗΤΗ αφήνοντας στην άκρη άγονους τοπικισμούς.

 

Β.Στρατηγική μας επιλογή είναι να στηρίξουμε και να στηριχθούμε 

στον Αγροτοδιατροφικό τομέα 

στον Τουρισμό. Αναδυόμενοι τομείς της Κρητικής οικονομίας θα είναι 

ο τομέας Περιβάλλον / ενέργεια και 

ο τομέας καινοτομία/νέες τεχνολογίες

 

Γ.Εργαλείο για την επιτυχία είναι τα ανταγωνιστικά στοιχεία της ταυτότητας της Κρήτης. Δηλαδή θα στηριχθούμε στην Τοπικότητα.

 

 

Το κείμενο αυτό είναι η συνόψιση τοποθετήσεων μου σε συζητήσεις που γίνονται αυτό το διάστημα και αναφέρονται στους αναπτυξιακούς άξονες της Κρήτης και το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

 

 

σημείωση:

 

Συνεδρίασε την Κυριακή 19-1-2013 το Περιφερειακό συμβούλιο της ΔΗΜΑΡ στη Κρήτη. Έγινε εκτεταμένη συζήτηση για τα αναπτυξιακά θέματα της Κρήτης. Οι εισηγήσεις θα συμπληρωθούν το αμέσως επόμενο διάστημα, θα ψηφισθούν και θα αποτελέσουν τις θέσεις της ΔΗΜΑΡ στις επικείμενες περιφερειακές εκλογές.

 

Το παραπάνω κείμενο ήταν η εισήγηση του φίλου Κωστή Μοχιανάκη στις εργασίες του Π.Σ.