Σελιδοδείκτης 09.11.2015

Σελιδοδείκτης 73ος

ΛΕΩΝ ΤΡΟΤΣΚΙ  Ημερολόγιο εξορίας 1935 – Διαθήκη 1940  μετάφραση: Λ. Μιχαήλ Πρόλογοι: Jean Van Heijenoort – Alfred Rosmer εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 2015

γράφει ο Κώστας Καρακώτιας
Ο Τρότσκι στην Εξορία

Η Οκτωβριανή Επανάσταση είναι αναμφισβήτητα ένα από τα μεγαλύτερα συμβάντα του σύντομου προηγούμενου αιώνα. Ανέτρεψε θρόνους, κατέλυσε θρησκείες, πυροδότησε εξεγέρσεις και οράματα σε όλο τον πλανήτη και φαινόταν ότι δικαίωνε τον ρόλο και τη λειτουργία του λενινιστικού κόμματος «νέου τύπου». Η Ιστορία, ως γνωστόν, όμως δεν είναι γραμμική. Οι παρατεταμένες πολεμικές συνθήκες, ο πρόωρος θάνατος του Λένιν και προφανώς η συνέχιση της κοινωνικοπολιτικής διαπάλης και στο εσωτερικό του μπολσεβίκικου κόμματος οδήγησαν σταδιακά στην επικράτηση του σταλινικού φαινομένου. Το -μονολιθικό πλέον- κόμμα κυριαρχεί ολοκληρωτικά στο κράτος και στην κοινωνία και ο Στάλιν είναι ο απόλυτος και πέρα από κάθε κριτική ηγέτης. Σχεδόν όλη η γενιά των μπολσεβίκων της Επανάστασης διώκεται, εξορίζεται, διαπομπεύεται στις περιβόητες δίκες και εξολοθρεύεται.

Ο πιο γνωστός μπολσεβίκος που κυνηγήθηκε και δολοφονήθηκε ήταν βέβαια ο Λέων Τρότσκι. Υπήρξε ένας από τους ικανότερους, πολιτικά και θεωρητικά, συνεργάτες του Λένιν και μετά την Επανάσταση αναλαμβάνει σημαντικά καθήκοντα, όπως αυτά του υπουργού Εξωτερικών και στα χρόνια του εμφυλίου είναι ο δημιουργός και ο ηγέτης του Κόκκινου Στρατού. Μ’ αυτήν του την ιδιότητα διέταξε τη βίαιη καταστολή της εξέγερσης της Κροστάνδης. Συμμετείχε έντονα στον διάλογο σχετικά με τα προβλήματα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ρωσικής κοινωνίας και διατύπωσε, ανάμεσα σε άλλα, και την περιβόητη θέση για τη στρατιωτικοποίηση της εργασίας. Αντιτάχθηκε στη θεωρία του «σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα» και στην εσωκομματική πάλη που ακολούθησε τον θάνατο του Λένιν ηττήθηκε ο ίδιος και η Αριστερή Αντιπολίτευση στην οποία μετείχε.

Το 1927 ο Τρότσκι διαγράφηκε από το κόμμα και το 1929 εξορίστηκε στην Αλμα Ατα. Από ’κεί πέρασε στην Πρίγκιπο της Τουρκίας, όπου διέμεινε τέσσερα χρόνια περίπου και το 1933 έφτασε στη Γαλλία. Το 1935 πήγε στη Νορβηγία και το 1937 βρήκε καταφύγιο στο Μεξικό. Ολα αυτά τα χρόνια το σταλινικό καθεστώς εκτέλεσε τα μέλη της οικογένειάς του και τον πίεζε αφόρητα στις χώρες που διέμενε. Εξίσου τον πίεζαν και οι αστυνομίες των αστικών δημοκρατικών χωρών όπου είχε καταφύγει. Τον Αύγουστο του 1940 ο Τρότσκι δολοφονήθηκε από τον Ισπανό σταλινικό Ραμόν Μερκαντέρ που είχε διεισδύσει στον κύκλο του.

Το βιβλίο «Ημερολόγιο της εξορίας 1935», στο οποίο περιέχεται και το κείμενο της διαθήκης του που συνέγραψε το 1940, είναι η καταγραφή μιας μικρής περιόδου της εξορίας του στη Γαλλία. Η πρώτη εγγραφή είναι της 7ης Φλεβάρη του 1935 και γίνεται στην Ντορέν, ένα χωριό κοντά στην Γκρενόμπλ στη Γαλλία. Ο Τρότσκι ξεκινά με μια γραμματολογική αυτοσαρκαστική ειρωνεία, αφού εξ αρχής δηλώνει ότι δεν συμπαθεί ιδιαίτερα το ημερολόγιο ως λογοτεχνικό είδος. Η τελευταία του εγγραφή είναι στο Οσλο της Νορβηγίας την 1/8/1935.

Ανάμεσα στις δύο αυτές εγγραφές ο Τρότσκι ξετυλίγει τη ζωή του στη Γαλλία. Αν και είναι σχεδόν έγκλειστος, κινείται διανοητικά και συγγραφικά σε πάμπολλα πεδία. Τα άμεσα και πιεστικά προβλήματα της ζωής του ως εξόριστου είναι διάχυτα στις καταγραφές του. Οι συχνές μετακινήσεις του σε διάφορες περιοχές της Γαλλίας και οι αλλαγές των σπιτιών, τα προσκόμματα των αστυνομικών και διοικητικών αρχών, η αγωνία για τα παιδιά του, ιδίως για τον Σεριόζα που είχε μείνει στην ΕΣΣΔ, ο διαρκής φόβος για τους σταλινικούς πράκτορες, οι κοπιώδεις προσπάθειες για μια βίζα για άλλες χώρες περιγράφονται αδρά.

Τον απασχολεί βέβαια και η πολιτική και κοινωνική κρίση στη Γαλλία και αναλύει κριτικά τις κινήσεις των κομμάτων, κυρίως της Αριστεράς. Ιδιαίτερα όμως ενδιαφέρεται για την πορεία των πραγμάτων στην ΕΣΣΔ και σημειώνει συνέχεια σκέψεις και σχόλια για τα συμβαίνοντα εκεί. Καταγράφει με θλίψη τα νέα για τις διώξεις και τις εκτελέσεις φίλων και συντρόφων του από το κόμμα. Σε διάφορες εγγραφές σχολιάζει τον Στάλιν και τη συμπεριφορά του. Δεν μένει όμως σε μια προσωποκεντρική ερμηνεία του σταλινικού φαινομένου. Σκέφτεται και αναζητά την κοινωνική καταγωγή του. Δημιουργήθηκε, γράφει, «από τον σχηματισμό και τη στερέωση ενός ξεχωριστού και ανεξάρτητου κοινωνικού κύκλου, της σοβιετικής γραφειοκρατίας».

Ο Τρότσκι, όμως, δεν μένει μόνο σ’ αυτά. Οπως δείχνει το ημερολόγιο, συνεργάζεται με τους ομοϊδεάτες του, παρακολουθεί την ευρωπαϊκή συγκυρία και την εδραίωση του φασισμού, διαβάζει λογοτεχνικά βιβλία και οι εγγραφές του γι’ αυτά είναι σχεδόν κριτικές, ακούει κλασική μουσική στο ραδιόφωνο, εκφράζει τα συναισθήματά του για τη Ναταλία, τη γυναίκα και συντρόφισσά του. Ο Τρότσκι ήταν ένα πολυπρισματικό φωτεινό μυαλό και είχε ένα ευρύτατο πεδίο ενδιαφερόντων, από την πολιτική μέχρι τη λογοτεχνία. Ηταν ένας επαναστάτης διανοούμενος που συνδύαζε τη θεωρία και την πράξη. Παρά την κριτική που επιδέχονται πολλές απόψεις και πρακτικές του, συνεισέφερε σημαντικά στην επαναστατική θεωρία και στη μελέτη των λεγόμενων «σοσιαλιστικών κρατών».

Σήμερα, μετά το «τέλος των μεγάλων αφηγήσεων» και την επίγνωση των ατομικών και συλλογικών τραγωδιών των «σοσιαλιστικών» παραδειγμάτων, η ανάγνωση του ημερολογίου και της διαθήκης του Τρότσκι συνεισφέρει στον αναστοχασμό της ουτοπίας του περασμένου αιώνα.

Η ιστορική μετάφραση του Λ. Μιχαήλ αντέχει ακόμα, ενώ όλη η έκδοση με τους κατατοπιστικούς προλόγους, το επίμετρο του Σάββα Μιχαήλ και το φωτογραφικό υλικό είναι εξαιρετική.

Πηγή: εφημερίδα των συντακτών