Σελιδοδείκτης [04.04.2016]

Σελιδοδείκτης 92ος

Μίλαν Κούντερα

Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης

Μετάφραση Γιάννης Η. Χάρης

Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Αθήνα, 2011

γράφει ο Γιώργος Βαϊλάκης 
[εφημερίδα Η ΗΜΕΡΗΣΙΑ]

«Οταν τελείωσα το "Βαλς του αποχαιρετισμού'", αρχές της δεκαετίας του ’70, θεώρησα πως είχε ολοκληρωθεί η συγγραφική μου σταδιοδρομία. Ηταν η περίοδος της ρωσικής κατοχής και η γυναίκα μου και εγώ είχαμε άλλες έγνοιες. Ξανάρχισα πια να γράφω, δίχως πάθος, ένα χρόνο μετά την άφιξή μας στη Γαλλία (και χάρη στη Γαλλία), έπειτα από εξάχρονη πλήρη διακοπή», σημειώνει ο Μίλαν Κούντερα για τη γέννηση του «Βιβλίου του Γέλιου και της Λήθης» (εκδ. Εστία). 

Ετσι, το συγκεκριμένο βιβλίο βρίσκεται στο μεταίχμιο της συγγραφικής δράσης αλλά και της προσωπικής ζωής του Κούντερα, ενώ αποτελεί ίσως το πιο ιδιόμορφο έργο του: Ενα μυθιστόρημα-παραλλαγές, σύμφωνα με δικό του πάλι χαρακτηρισμό, που συναντά την «μπετοβενική στρατηγική των παραλλαγών» και συναρμόζει αριστοτεχνικά το διήγημα, το δοκίμιο, τη φαντασία και την αυτοβιογραφία.

Εισβολή

Το 1968 έγινε η εισβολή των ρωσικών τανκς στην τότε Τσεχοσλοβακία και μερικά χρόνια μετά, το 1975, ο Κούντερα -που του απαγορεύεται στο μεταξύ να εκδίδει το έργο του αλλά και να εργάζεται- αυτοεξορίζεται στη Γαλλία. Τρία χρόνια μετά κυκλοφορεί το «Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης», και το 1979 του αφαιρείται η τσεχική υπηκοότητα. Μόνιμα εγκαταστημένος πια στο Παρίσι, Γαλλοτσέχος συγγραφέας όπως δηλώνει ο ίδιος, αρχίζει από ένα σημείο και έπειτα να γράφει στα γαλλικά και, αναθεωρώντας όλες τις προηγούμενες μεταφράσεις των έργων του, συγκροτεί ένα γαλλικό corpus.

Συρραφή

Οσο για το «Βιβλίο του Γέλιου και της Λήθης» συνιστά μία συρραφή από ετερόκλητα περιστατικά τα οποία, όμως, έχουν ένα κοινό δέσιμο: Ο Μίρεκ που αναζητά τα γράμματα που είχε γράψει στην παλιά ερωμένη του, προσπαθώντας να ελέγξει το παρελθόν του, η Τάμινα που αυτοεξόριστη στη Δύση επιχειρεί να σώσει την εικόνα του νεκρού άντρα της από τη λήθη ανακαλώντας τα ονόματα που της έδινε, ο χορός του Ελυάρ στον ουρανό πάνω από την Πράγα που στέλνει στην αγχόνη τους πολιτικούς της αντιπάλους, ο Κούντερα που γράφει με ψευδώνυμο ωροσκόπια για να επιζήσει, είναι μερικές από τις διαφορετικές ιστορίες που διασταυρώνονται σ’ αυτό το «μυθιστόρημα για το γέλιο και τη λήθη, για τη λήθη και την Πράγα, για την Πράγα και τους αγγέλους».

Ο Τσέχος συγγραφέας Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε στο Μπρνο, το 1929, και ζει στη Γαλλία, τη δεύτερη πατρίδα του, από το 1975. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα: "Το αστείο", "Η ζωή είναι αλλού", "Το βαλς του αποχαιρετισμού", "Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης", "Η αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι", "Η αθανασία", καθώς επίσης τη συλλογή διηγημάτων "Κωμικοί έρωτες" -όλα στην τσέχικη γλώσσα. Όπως και τα παλαιότερα δοκίμια "Η τέχνη του μυθιστορήματος" και οι "Προδομένες διαθήκες". Τα πιο πρόσφατα όμως, μυθιστορήματά του -"Η βραδύτητα", "Η ταυτότητα" και "Η άγνοια" γράφτηκαν στα γαλλικά.

Διαβάστε ακόμα ένα μικρό απόσπασμα από το βιβλίο: 

Ο νεαρός την κοιτάει στα μάτια, την ακούει, κι έπειτα της λέει πως αυτό που αποκαλεί αναμνήσεις στην πραγματικότητα είναι κάτι άλλο: κοιτάει μόνο ασάλευτη τη λήθη της.

Η Ταμίνα συγκατανεύει κουνώντας το κεφάλι.

Και ο νεαρός συνεχίζει: Αυτό το θλιμμένο βλέμμα προς τα πίσω δεν είναι πια έκφραση πίστης προς το νεκρό. Ο νεκρός χάθηκε από το βλέμμα της κι αυτή κοιτάει στο κενό.

Στο κενό; Από τι λοιπόν είναι το βλέμμα της τόσο βαρύ;

Δεν είναι βαρύ απ’ τις αναμνήσεις, της εξηγεί ο νεαρός, παρά από τις τύψεις. Η Ταμίνα ποτέ δεν θα συχωρήσει τον εαυτό της που ξέχασε.

«Και τι πρέπει να κάνω»; ρωτάει η Ταμίνα.

«Να ξεχάσεις τη λήθη σου», λέει ο νεαρός.

«Με ποιο τρόπο»; χαμογελάει πικρά η Ταμίνα.

«Δεν ποθήσατε ποτέ να φύγετε»;

«Ποθούσα», παραδέχεται η Ταμίνα. «Ποθούσα τρομερά να φύγω. Αλλά για πού»;

«Κάπου που τα πράγματα είναι ελαφριά σαν αύρα. Εκεί όπου τα πράγματα έχασαν το βάρος τους. Εκεί όπου δεν υπάρχουν τύψεις».