Σελιδοδείκτης 27.04.2015

Σελιδοδείκτης 45ος

Πέτρος Πικρός Σα θα γίνουμε άνθρωποι

Επιμέλεια-Επίμετρο Χριστίνα Ντουνιά

εκδόσεις ΑΓΡΑ, Αθήνα 2009

 

Ο καθοδηγητής, διανοούμενος, κοσμοπολίτης συγγραφέας

γράφει η Όλγα Σελλά

Αφουγκράστηκε τους «δρόμους του κοινωνικού βυθού, του λούμπεν προλεταριάτου» με μια γλώσσα αυθεντική, σκληρή και οξεία, χωρίς ωραιοποιήσεις, λυρισμούς και μισόλογα. Ανήκει στους συγγραφείς και τους διανοούμενους μιας κακοφωτισμένης περιόδου του 20ού αιώνα: του Μεσοπολέμου. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Πέτρος Πικρός έζησε και σπούδασε στην αστική, αλλά ανήσυχη Ευρώπη των αρχών του 20ού αιώνα, ασπάστηκε από νωρίς τα ιδεώδη της Οκτωβριανής Επανάστασης και επέστρεψε στην Ελλάδα, όχι μόνο ως καθοδηγητής και διανοούμενος, αλλά ως κοσμοπολίτης συγγραφέας, επηρεασμένος από τα σύγχρονα ρεύματα της πεζογραφίας και της τέχνης.

Στα βιβλία του επιχειρεί να συγκεράσει την αριστερή ιδεολογία του με τους νέους δρόμους της τέχνης και σεργιανάει τον αναγνώστη «στο περιθώριο της πόλης, στα μέρη που συστήνουν το κρυφό πρόσωπό της». Από άλλους υμνήθηκε και από άλλους λοιδορήθηκε. Τα βιβλία του σιγά σιγά ξεχάστηκαν. Οχι απ' όλους όμως.

Πριν από λίγες μέρες, επανακυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις «Αγρα» δύο συλλογές διηγημάτων: «Χαμένα κορμιά» και «Σα θα γίνουμε άνθρωποι», σε εισαγωγή, επίμετρο και επιμέλεια της καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Χριστίνας Ντουνιά. Δίνοντάς μας την ευκαιρία να (ξανα)γνωρίσουμε έναν σημαντικό άλλα άγνωστο σήμερα συγγραφέα. Και ξαφνικά, μια φωνή από τον Μεσοπόλεμο, έρχεται να σταθεί δίπλα στην Αθήνα του 2009, των μεταναστών, των γκέτο, της διαφθοράς, των ναρκωτικών. Κι ο σημερινός αναγνώστης θα διαβάσει διηγήματα σκληρά, επίκαιρα και πάρα πολύ μοντέρνα.

Με αφοσίωση και πάθος

Ο Πέτρος Πικρός γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1895/6. Το πραγματικό του όνομα ήταν Ιωάννης Γιανναρόπουλος. Σε ηλικία 6 ετών οι γονείς του τον στέλνουν στη Γενεύη, όπου βρίσκεται ο θείος του. Εκεί έζησε τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια. Το 1913 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι και σπουδάζει Φιλοσοφία και Ιατρική, με ειδίκευση στην Ακτινολογία. Λίγο μετά πηγαίνει στη Γερμανία, όπου σπουδάζει Βιοχημεία. Εκεί γνωρίζεται με αναρχικούς και κομμουνιστές φοιτητές και επηρεάζεται βαθιά από το σοσιαλιστικό κίνημα. Μόλις τελειώνει τις σπουδές του, 1919-1920, επιστρέφει στην Ελλάδα.

Αρχίζει να συνεργάζεται ως δημοσιογράφος με διάφορα έντυπα, αλλά γράφει και ποιήματα. Αρχικά υπογράφει με το ψευδώνυμο Βάρδος Πικρός που γρήγορα γίνεται Πέτρος Πικρός, προς τιμήν του Ρώσου συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκι (το γκόρκι σημαίνει πικρός). Μεταφράζει σημαντικά κείμενα της λογοτεχνίας και το 1922 κάνει την επίσημη εμφάνισή του στη λογοτεχνία με τα «Χαμένα κορμιά», που αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας.

Το 1923 αναλαμβάνει την αρχισυνταξία στο Ριζοσπάστη. Το 1924 αποχωρεί από την αρχισυνταξία της εφημερίδας, αλλά παραμένει υπεύθυνος της λογοτεχνικής ύλης. Τότε κυκλοφορεί και το δεύτερο βιβλίο του «Σα θα γίνουμε άνθρωποι». Από το 1925 αρχίζει να μπαινοβγαίνει στις φυλακές και στο μεσοδιάστημα κάνει σημαντικά ρεπορτάζ. «Θεωρείται ίσως ο σημαντικότερος μάχιμος δημοσιογράφος της δεκαετίας του '20 και του '30», λέει στην «Κ» η Χριστίνα Ντουνιά. Το 1927 εκδίδει το μυθιστόρημα «Τουμπεκί» (θα εκδοθεί από την «Αγρα») με το οποίο ολοκληρώνεται η τριλογία «Χαμένα κορμιά». Στην κρίση που ξεσπά στο ΚΚΕ, ο Πικρός αναμειγνύεται ενεργά στον πόλεμο εναντίον των τροτσκιστών. Ο Παντελής Πουλιόπουλος τον κατηγορεί για τον συγχρωτισμό του με τους τύπους του λούμπεν προλεταριάτου. Το 1929 αρχίζει τη συνεργασία του ως θεατρικός κριτικός με την εφημερίδα «Πατρίς» με το ψευδώνυμο «Κάθισμα 13», μια συνεργασία που διήρκεσε ώς το 1936. Το 1930, σε συνεννόηση με το ΚΚΕ, αναλαμβάνει την έκδοση του περιοδικού «Πρωτοπόροι». Πριν από το τέλος του 1931 έρχεται σε διάσταση με την ηγετική ομάδα του ΚΚΕ, που αποφασίζει την απομάκρυνσή του από τη διεύθυνση των «Πρωτοπόρων». Αργότερα, κάνει μια δημόσια δήλωση αυτοκριτικής, αλλά δεν καταφέρνει να γεφυρώσει το χάσμα με την κομματική ηγεσία. Αποστρατεύεται αναγκαστικά, και στη συνέχεια κατηγορείται ως πράκτορας των Αγγλων. Το 1936 παντρεύεται την Αικατερίνη Σιδηροπούλου και το υπόλοιπο διάστημα βιοπορίζεται ως δημοσιογράφος, συνεχίζει τις μεταφράσεις και προσπαθεί να ξαναβρεί το λογοτεχνικό του ύφος. Πεθαίνει από καρκίνο, στις 27 Ιουνίου 1956.

Πολιτικός χωρίς κομματική συνταγή «Ο Πέτρος Πικρός έφερε τα πάνω κάτω στη λογοτεχνία, όταν εμφανίστηκε, το 1922», λέει στην «Κ» η Χριστίνα Ντουνιά. Φτάνει από το εξωτερικό, έχει ζήσει στην Ελβετία και κυρίως στο Παρίσι, μιλάει γαλλικά και γερμανικά και έχει άμεση σχέση με τις δύο αυτές ευρωπαϊκές λογοτεχνίες. «Τα διαβάσματά του είναι τέτοια που του επιτρέπουν να κάνει το νέο στα ελληνικά. Δεν έρχεται από την ελληνική παράδοση. Στα διηγήματά του βλέπουμε στοιχεία που εκείνη την εποχή δεν είναι απλώς νατουραλιστικά, αλλά είναι σαφέστατα μπολιασμένος από τον νεορεαλισμό. Επιχειρεί να αποτυπώσει μια φέτα πραγματικότητας με νέο τρόπο. Ο Π. Πικρός χρησιμοποιεί τέτοιες τεχνικές. Δεν κάνει τον νατουραλισμό του Καρκαβίτσα, αλλά συνομιλεί με νέα ρεύματα. Ομως τα διηγήματά του είναι και βαθύτατα ιδεολογικά. Αλλά είναι πολιτικός συγγραφέας, χωρίς να έχει κομματική συνταγή, χωρίς να κάνει προπαγάνδα. Μιλάει για πράγματα που δεν τα έθιγε τότε η λογοτεχνία. Είναι η εποχή που έχουν φτάσει οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και αποτυπώνει αυτό το κλίμα με τρόπο καλλιτεχνικά ντοκιμενταρίστικο», συνεχίζει η Χριστίνα Ντουνιά.

Τα βιβλία του δεν αρέσουν στην τότε επίσημη αριστερά. «Είναι η εποχή που κερδίζει έδαφος ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός. Από τη μια η Αριστερά, από την άλλη η γενιά του '30 που δεν ήθελε τέτοια πεζογραφία, ο Πικρός αυτοφιμώνεται, αυτολογοκρίνεται», λέει η Χρ. Ντουνιά. «Το ενδιαφέρον για τους αρνητικούς ήρωες, το κοινωνικό περιθώριο, τους απροσάρμοστους, μπόλιασε αρκετούς στη συνέχεια. Ιχνη της γραφής του όμως επανέρχονται, με πιο υπόγειους τρόπους, σε μεταγενέστερους συγγραφείς. Τα βρίσκουμε σε διηγήματα του Καραγάτση, αλλά και στο «Δέκα». Τα συναντούμε σε βιβλία του Νίκου Κάσδαγλη ή του Αλέξανδρου Κοτζιά. Και σήμερα, αυτός ο κόσμος, μ' αυτή τη ματιά, υπάρχει έντονα στα διηγήματα του Σωτήρη Δημητρίου, αλλά και του Μισέλ Φάις», καταλήγει η Χριστίνα Ντουνιά.

Αν ήταν με το νερό να κόβεται ο βήχας...

«Στο αναμεταξύ εγώ είχα σιαχτεί λιγάκι. Σιαχτεί, ο λόγος το λέει. Να! Πάστρεψα λίγο τα παπούτσια μου με το σάλιο... κάτι παπούτσια! Τέντωσα τις κάλτσες μου και σήκωσα όσο μπορούσα το φουστάνι, για να φαίνουνται καλύτερα τα μπούτια μου. Στην αρχή είπα να τα κατεβάσω πιο κάτω για να φαίνουμε πιο μεγάλη. Μα ήξερα πως τους άντρες... κάτι γέρους προπάντων, τους αρέσουν πολύ οι γάμπες των κοριτσιών. Πόσες φορές εκεί που πήγαινα... Καλέ για πέστε μου!... Τι καταλαβαίνουν τώρα αυτοί οι άνθρωποι και πειράζουν έτσι τα κορίτσια; Κάτι λόγια! Κάτι πράματα! Να τύχει έτσι καμιά φορά ο λόγος... Ας μην τα πολυλογούμε τώρα... Κατέβασα που λέτε δεξιά κι αριστερά τα μαλλιά μου, και με κάθε τρόπο πολεμούσα να φτιάσω τη χτενισιά μου... έτσι σαν κι εκείνες... Φτιασίδι δεν είχα. Τι κρίμα έλεγα... Πώς λυπόμουνα!... Θαρρούσα πως ήταν απαραίτητο γι' αυτή τη δουλειά... Μπα! δεν βαριέστε! Αν ήταν με το νερό να κόβεται ο βήχας... Μόνο να! Εσάς που σας στενοχωρώ, αυτό με πειράζει. Σας το είπα ε; Μήτε και κόκκινο είχα να βάψω τα χείλη μου. Τα βύζαξα κι εγώ κάμποσην ώρα, τα δάγκωσα κιόλας κι έτσι φαινόντανε κόκκινα, κατακόκκινα. Τι τρελή που ήμουνα!... Αμάθητη βλέπετε. Τα ίδια και για την πούντρα· κι αυτήν την θαρρούσα απαραίτητη. Γρατσούνισα το ντουβάρι, πήρα λίγο ξερό σουβά και πασάλειψα τα μούτρα μου, έτσι για πούντρα να πούμε. Παιδί! τι να πεις; Υστερα μ' ένα σβησμένο σπίρτο έβαψα τα ματοτσίνορά μου, και μα την αλήθεια... πού πήγε ο νους μου! Δεν θα το πιστέψετε; Τα στήθια μου! μου φάνηκαν μικρά τα στήθια μου! Αμ βέβαια, πόσο χρονώ ήμουνα τότες!»

Απόσπασμα από το διήγημα «Ξομολογημένα» 

που δημοσιεύτηκε το 1922 στο βιβλίο «Χαμένα κορμιά»

Πηγή: εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Ο σελιδοδείκτης κάθε Δευτέρα θα συναντάει βιβλία και θα μεταφέρει μια πρόταση ανάγνωσης. Βιβλία που διαβάσαμε ή και εκείνα που μας περιμένουν υπομονετικά. Έτσι, για να αποφύγουμε τον υποκειμενισμό της δικής μας ανάγνωσης, καταξιωμένες πένες  οδηγούν την παρουσίαση.