Για ποιον χτυπάει η καμπάνα;

γράφει η Γεωργία Καρβουνάκη

Υπάρχει ένας αστικός μύθος, στα όρια του θρύλου, που θέλει τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ  να εμπνέεται τον τίτλο ενός από τα πιο γνωστά έργα του, από την ελληνική πραγματικότητα. Το βιβλίο του Για ποιον χτυπά η καμπάνα έγινε μάλιστα και ταινία, στην οποία έπαιξε και η Κατίνα Παξινού, ύστερα από δική του επιθυμία να παίξει μια Ελληνίδα, που πήρε και το Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου το 1943.

Ο θρύλος λέει ότι ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, πηγαίνοντας στην Ισπανία το 1937 για να καλύψει δημοσιογραφικά τον ισπανικό εμφύλιο, πέρασε πρώτα από την Ελλάδα, για να γνωρίσει τον ελληνικό πολιτισμό που τόσο θαύμαζε και ύστερα να βρει μέσον να διασχίσει τη Μεσόγειο προς τα δυτικά.

Δεν κατάφερε να μείνει για πολύ στην πατρίδα μας γιατί όπου κι αν πήγαινε δεν τον άφηναν οι καμπάνες όχι μόνο να συγκεντρωθεί για να γράψει αλλά ούτε καν να κοιμηθεί τα βράδια. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός τον τραβούσε και ο νέος τον έδιωχνε.

Την πρώτη μέρα πετάχτηκε αξημέρωτα από το κρεβάτι του στην αυλή του μικρού σπιτιού που νοίκιαζε στην Πλάκα. Ρώτησε τη σπιτονοικοκυρά του «γιατί χτυπά η καμπάνα, κυρία Αθηνά;» κι εκείνη έσπευσε να τον πληροφορήσει ότι  «χτυπάει για τον άγιο Σαμουήλ, κύριε Ερνέστο». Τη δεύτερη μέρα τη ρώτησε πια «για ποιον χτυπά η καμπάνα σήμερα;». «Για τους Αγίους 136 μαρτυρήσαντες στην πυρά, κύριε Ερνέστο.» Την τρίτη ημέρα «για ποιον χτυπά η καμπάνα, κυρία Αθηνά;» τη ρωτάει κι εκείνη σταυροκοπήθηκε και τον κοίταξε με απορία: «μα, για τον άγιο Σωφρόνιο, κύριε Ερνέστο, θαυματουργός είναι, σ’ αυτόν οφείλω τρία από τα ένδεκα παιδιά μου, δεν θα τα είχα αν Εκείνος δεν είχε μεσολαβήσει στην Παναγία, που γιορτάζει αύριο και το ‘χουμε έθιμο να χτυπούν οι καμπάνες ολημερίς στη χάρη Της.»

Αυτό ήταν! Επί ένα μήνα κάθε μέρα, πρωί, μεσημέρι, απόγευμα, ρωτούσε «για ποιον χτυπά η καμπάνα;» και η κυρία Αθηνά κάθε φορά του αράδιαζε το συναξάρι της ημέρας.

Πήγε με το καλό στην Ισπανία, πολέμησε, κινδύνευσε, τραυματίστηκε,  κάθισε και συνέγραψε το έργο του κι όταν ήρθε η ευλογημένη ώρα του τίτλου θυμήθηκε την κυρία Αθηνά κι έσβησε ό,τι άλλο είχε υπόψη μέχρι εκείνη την ώρα. Έγραψε στον εκδότη του ένα λακωνικό τηλεγράφημα, για να μην πληρώσει πολλά: «Για ποιον χτυπά η καμπάνα;» Ταίριαζε και δεν ταίριαζε αλλά εκείνος το έβρισκε μίνιμαλ και πρωτότυπο. «Ποια καμπάνα; Πάλι ήπιες;», του απάντησε ο εκδότης του το ίδιο βράδυ. Ο Έρνεστ, όμως, ήδη βρισκόταν καθ’ οδόν προς τη Γαλλία.

Στην Ελλάδα, πάλι, οι καμπάνες συνέχισαν να χτυπούν καθημερινά. Με την πρόφαση ότι όλοι, μα όλοι, οι Έλληνες είναι ορθόδοξοι χριστιανοί, το έλεγε και η ταυτότητά τους, άλλωστε, ήταν χαρά τους να ξυπνούν χαράματα από τον ήχο του  εμπλουτισμένου με κασσίτερο χαλκού, που αντικατέστησε το ξύλινο σήμαντρο. Έτσι, για να λάβουν όλοι το μήνυμα της ημέρας, να τιμήσουν τον άγιο, που μπορεί να μην τον γνωρίζουν αλλά ευκαιρία είναι να τον μάθουν.

Τα χρόνια πέρασαν, οι Έλληνες δεν είναι όλοι Έλληνες, δεν είναι και όλοι χριστιανοί, οι ταυτότητες δεν αναγράφουν θρήσκευμα, όπως είναι πολιτικά ορθό, πολλοί δηλώνουν άθεοι, άλλοι βουδιστές, μουσουλμάνοι, αγνωστικιστές, κάνουν πολιτικούς γάμους, πολιτικές βαφτίσεις και κηδείες, αλλά οι καμπάνες είναι η μόνη σταθερά της ζωής τους. Μάλιστα, έχουν έκτοτε αναβαθμιστεί κι εκείνες, έχουν εκσυγχρονιστεί. Είναι πλέον ηλεκτρικές, με χρονοδιακόπτη, ώστε να μην είναι απαραίτητη η παρουσία του ιερέα για να τη χτυπήσει, άνθρωπος είναι κι εκείνος, διεκδικεί το ωράριό του. Η καμπάνα χτυπάει και για την παραμικρή γιορτή, για όλες τις ώρες της ημέρας, τις μισές και τα τέταρτα, μας κυνηγούν όλοι, μας κυνηγά κι ο χρόνος όποτε θέλει η καμπάνα. Υπάρχει η δυνατότητα να παράγουν και συνδυασμούς ήχων, αφού οι εκκλησίες, χάρη στις χορηγίες των πιστών, έχουν σετ καμπάνες διαφόρων  μεγεθών και αναλογίας μετάλλων, ώστε να παράγουν δυνατή και ποικίλη μελωδία.

Μπορεί και να υπάρχει κόσμος που το διασκεδάζει, κόσμος που τον πνίγει μια κατάνυξη, μπορεί και άλλος που έχει συνηθίσει τόσο που δεν ακούει καν την καμπάνα. Όμως, υπάρχει και κόσμος που τα νεύρα του είναι τσίτα, πράγμα όχι σπάνιο στις μέρες μας -κάθε άλλο- και ενοχλείται σε σημείο που να μην αντέχει πια, ειδικά όταν η θρησκεία δεν τον αφορά κιόλας. Διότι υπάρχει και κάτι που λέγεται σεβασμός προς τον συνάνθρωπο, υπάρχουν και ανθρώπινα δικαιώματα.

Θα μου πείτε, ας μην πήγαινε να μείνει κοντά σε εκκλησία. Θα σας πω ότι «την εκκλησία φυγείν αδύνατον», διότι εκεί που έλεγε ότι βρήκε μια ωραία και ήσυχη γειτονιά, την επόμενη μέρα βλέπει να θεμελιώνεται ένας ναός δίπλα του και αποπερατώνεται σε χρόνο-ρεκόρ, τέτοιο που ποτέ καμιά ανεγειρόμενη κατοικία δεν κατάφερε να σπάσει. Θαύμα!

Άσε που υπάρχουν και γειτονιές με περισσότερες από μια εκκλησίες, δυο, μπορεί και τρεις, που λες και έχουν, μάλιστα, συνεννοηθεί να χτυπούν τις καμπάνες τους με διαφορά δυο λεπτών η μια με την άλλη -ίσως να φταίνε και οι χρονοδιακόπτες.

Συνηθίζεις κάποια στιγμή, βέβαια, τόσο που κοιτάζεις και το ρολόι σου κάθε ένα τέταρτο για να τσεκάρεις την καμπάνα αν πηγαίνει καλά. Ξέρω κάποιον, μάλιστα, που κοιτάζει και το εορτολόγιο να δει για ποιον χτυπάει η καμπάνα για να του κατεβάσει τα καντήλια για ένα φρεσκάρισμα.

Ζητείται μελλοντικός Νομπελίστας, να ζήσει στην Ελλάδα για ένα μήνα.

πηγή: Cretalive